==“የጂንኒ” ወግ (ክፍል ሁለት)==

ጸሓፊ፡ አፈንዲ ሙተቂ                                        

ክፍል ሁለት

-----------

ይህ ክፍል ሁለት የጂንኒ ወጋችን ነው፡፡ “አዑዙ ቢላሂ” ብለን ጀምረናል፡፡ ወደ ዋናው ወግ ከመግባታችን በፊት ግን አንድ ልጅ “እኛ እኮ ቢልቂሳ ነው የምንላት” ያለኝ ነገር ሆዴን እንደከነከነው ላወሳ እፈልጋለሁ፡፡

 የልጁ ዳር ዳርታ ገብቶኛል፡፡ “ጂንኒ ስሟን እንዲያነሷት ስለማትፈለግ በኮድ ብትጠቀም ይሻል” ማለቱ ይመስለኛል፡፡ እውነቱን ነው፡፡ ጂንኒ ስሟን ደጋግሞ የሚያነሳትን አትፈልግም፡፡ ድሮ ስለርሷ መነጋገር ስንፈልግ “ጀመዓታ” (ጀመዓዎቹ)፣ “ዋን አላ” (የውጪ ሰዎች)፣ “ጀረ” (ሰዎቹ) እያልን ነበር የምንጠራት፡፡ ሆኖም “ጂንኒ” ብንላትም እኛ ቦታዋ ድረስ ሄደን እስካልተተናኮልናት ድረስ ምንም አትለንም፡፡ እርሷም እኛን በተፈጥሮ ስማችን “ኢንሲ” (ሰዎች) እያለች ነው የምትጠራን፡፡ ከሰፈሯ አጠገብ ቆመን “ጂንኒ” ብንላት ግን “የማንነው ጭልፋ ፊት! ቤቴ ድረስ መጥቶ ነው እንዴ በነጠላ ቃል የሚጠራኝ” ብላ በጥፊ ዋጋችንን ትሰጠናለች፡፡ ስለዚህ እዚያ ስንሄድ ወዳጃችን እንዳለው “ቢልቂሳ” ወይንም ሌላ “ኮድ” መጠቀሙን አንርሳ፡፡ አሁን ግን “ጂንኒ” እያልን እንቀጥል፡፡

በነገራችን ላይ ከጂንኒዎቹ ውስጥ ደግ አድራጊዎችም እንዳሉ ጽፌላችሁም ነበር አይደል? እነዚያ ደጋግ ጂንኒዎች ምን የሚባሉ ይመስላችኋል?  “ሩሐኒይ” ተብለው ነው የሚጠሩት፡፡ “ሩሐኒይ” ከሆኑ ጂንኒዎች መካከል አንዳንዶቹ ጿሚዎችና ሰጋጆችም ናቸው፡፡

-----------

አንዳንድ ጂንኒዎች ቅቤ ይበላሉ ብያችሁ ነበር፡፡ አዎን በደንብ ይበላሉ! ታዲያ እነዚህኛዎቹ ጂንኒዎች ቅቤውን የሚያገኙት ከራሳቸው ከብት ሳይሆን ከየሰው ጓዳ እየሰረቁ ነው፡፡ አንዲት ጂንኒ ለቅቤ ስርቆት የምትሰማራው በአንድ እጇ “ቡቄ” የምትባል ትንሽ የቅቤ ቅል በመያዝ ነው፡፡ ቅቤውን ከሰው ጓዳ ገብታ ከሞጨለፈች በኋላ የቤቱ ባለቤቶች እንዳይነቁባት ውሃ፣ እጓት፣ አመድ፣ ወዘተ… ትጨምርበትና ፊት እንደነበረው መልሳ ትከድነዋለች፡፡ የቤቱ ሰዎች ሲመጡ ቅቤው መበከሉ ስለማይታወቃቸው እንደ እውነተኛ ቅቤ መጠቀማቸውን ይቀጥላሉ፡፡

 ጂንኒ በዚህ ምድር ላይ የምትፈራው ነገር የላትም፡፡ ከአንድ እንስሳ በስተቀር ሌሎቹን እንስሳት እንደፈለገችው ታንበረክካቸዋለች፡፡ ጂንኒ የማትችለው የትኛውን እንስሳ እንደሆነ ታውቃላችሁ? ጅብ ነው፡፡ በየሰፈሩ የሚልከሰከሰውና የሚቀላውጠው አያ ጅቦ ቀላል እንዳይመስላችሁ! ጂንኒን ድባቅ  የሚመታውና ድራሿን የሚያጠፋት እርሱ ብቻ ነው፡፡ በተለይ አያ ጅቦ ለስርቆት የምትሰማራውን ጂንኒ አይምራትም፡፡ እንደፈቀደው እየዘነጣጠለ ነው የሚያወራርዳት፡፡

  

ጂንኒዋ ጅብ በሚገጥማት ጊዜ ጅብዬው ሳያያት ከአካባቢው መሰወር ከቻለች በደህና አመለጠች ማለት ነው፡፡ ጅቡ ካያት ግን አይለቃትም፡፡ የገባችበት ገብቶ ለቀም ያደርጋትና እንክትክቷን ያወጣታል፡፡ ከዚያም እንደ ብሩንዶ እያጣጣመ ይበላታል፡፡ ሆኖም በርሱ የተበላው የጂንኒ ገላ በሆዱ ስለማያድር ወዲያው ያስታውከዋል፡፡ ጧት ጅቡ ጂንኒዋን ከበላበት ቦታ ብትሄዱ በትውከት የወጣውን ሁሉ እዚያው ታገኙታላችሁ፡፡ ነጭና ለስላሳ ጸጉር (ወደ ብርድ ልብስ የሚያደላ)፣ ጥቁር ከሰል የመሰለ ነጫጭባ! የተሰባበረ ቅል..ምናምን የተቀላቀለበት ጂንኒ ጀቡቲ…

   

ግን ጅብ ጂንኒን ሊበላት ሲያባርራት አይታችሁ ወይም ሰምታችሁ ታውቃላችሁ? አቤት ስታሳዝን! ዋ አንጀት ስትበላ!  የአስማትና የመተት ሀይሏ ሁሉ ነው የሚጠፋባት፡፡ አካሏን ወደ ሰውም ሆነ ወደ ዛፍ መቀየር አትችልም፡፡ ያላት ምርጫ “ኡ..ኡ..ኡ.. ኡ… አውጡኝ” እያለች የሰዎችን እርዳታ መማጸን ነው፡፡ በአካባቢው ሰዎች ካሉ ስርቅርቅ ድምጿ ያሳዝናቸውና ከጅቡ ያስጥሏታል፡፡ ጂንኒዋም ለውለታቸው እንዲሆን ከወርቅ የተሰራ ባለ ሉል ቀለበቷን አውልቃ ትሰጣቸዋለች፡፡ አልማዝና እንቁ ልትጨምርላቸውም ተስፋ ትሰጣቸዋለች፡፡ በማግስቱ ጣታቸውን ሲያዩት ግን ቀለበቱ የለም፡፡ “ማን ወሰደው?” ቢሉ ጂንኒዋ!

 እንዲህ አይነት ጂንኒ ካጋጠመቻችሁ ጅቡ ርቆ ሳይሄድ ቀለበቷን ላትወስደው መሀላ ማስገባት አለባችሁ፡፡ ጂንኒዋ መሀላ ከገባች ቀለበቱን በጭራሽ አትወስደውም፡፡ ጂንኒ መሀላ በማክበር ከሰው ልጅ በጣም ትበልጣለች፡፡ ደግሞ ቀለበቷ ተራ ወርቅ እንዳይመስላችሁ! ወርቁ በቀንም ሆነ በሌሊት ያበራል፡፡

የጂንኒ ዋናው መዳኛዋ ግን ይህ አይደለም፡፡ በዋነኛነት በደህና ጊዜ ከምስጥ ጋር የተዋዋለችውን ውል በመጠቀም ነው አያ ጅቦ ከሚያደርስባት አደጋ ለማምለጥ የምትሞክረው፡፡ እስቲ ምስጥ የሚሰራውን ኩይሳ ተመልከቱ! በርግጥ በርሱ ችሎታ ብቻ ነው የተሰራው? አይደለም ወዳጆቼ! የጂንኒ እጅ አለበት፡፡ ምስጥ አፈሩን እየፈረፈረና እንደማስቲካ እያቦካ አንዱን ቅንጣት በአንዱ ላይ የማነባበር ትልቅ ችሎታ አለው፡፡ በዚህ በኩል ማንም አይደርስበትም፡፡ ግን አፈሩን የሚያርስበትን ውሃ ከየት ነው የሚያመጣው? ከመሬት ውስጥ እያወጣ ይመስላችኋል? እንዲያ አይደለም፡፡ ውሃውን የምታቀርብለት ጂንኒ ናት፡፡ በየቀኑ በብዙ መቶ በርሜሎች የሚቆጠር ውሃ ነው የሚቀርብለት፡፡ የጂንኒዎች አንዱና ትልቁ ስራም ምስጥን ማገዝ ነው፡፡ ምስጡ የኩይሳው ርዝመት ይበቃኛል ብሎ ግንባታውን እስካላቆመ ድረስ ጂንኒ ውሃውን ያለምንም ማንገራገር ትቀዳለታለች፡፡ የጂንኒ ልጆችም በዚህ ላይ ያግዟታል፡፡

 

 ይህ ኩይሳው በምስጥ የተገነባ ቢሆንም ጂንኒም በሚገባ ትጠቀምበታለች፡፡ ጅብ ሊበላት የሚያሳድዳት ማንኛዋም ጂንኒ በአቅራቢያዋ “ኩይሳ” ካገኘች ከአደጋው አመለጠች ማለት ነው፡፡ አያ ጅቦ ሊደፍረው የማይችለው ብቸኛው ምሽግ የምስጥ ኩይሳ ነው፡፡ ጅቡ ሊበላት ሲንደረደርባት ጂንኒዋ ወደ ኩይሳው ጥልቅ! ከዚያ ውስጥ ሆና “አያ ጅቦ ስጋዬ እንዳማረህ ይቅር” እያለች ትዘንጥበታለች፡፡ ሞኙ አያ ጅቦ ጂንኒዋ ተዘናግታ የምትወጣ ስለሚመስለው እዚያው ኩይሳ ስር ያድራታል! ግን ልፋቱ ከንቱ ነው፡፡

   አዎን! የምስጥ ኩይሳ ለጅንኒ ህይወት መቀጠል ትልቁን ሚና ተጫውቷል፡፡ ጂንኒ በኩይሳው ለመጠቀም ከምስጥ ጋር የተዋዋለችው ጥንት ነበር አሉ (ያንን ዘመን ካሌንደር አያውቀውም)፡፡ ይኸው ሁለቱም በኩይሳው እየተጠቀሙ እዚህ ደርሰዋል፡፡ በጋራ መስራት ለግንባታ ብቻ ሳይሆን ለአደጋ ጊዜም ፋይዳ አለው፡፡ በነገራችን ላይ በጋራ የመስራትን ጥበብ የፈለሰፉት ጂንኒ እና ምስጥ መሆናቸውን ታውቃላችሁ? እኛ ከታሪካችን የሰማነው እርሱን ነው፡፡ ሌላው “ተረት” ነው፡፡

                *****  *****  *****

   አንዳንድ ሰዎች “ጅንኒዎች ፍቅር ናቸው” ይላሉ፡፡ “አንተ ግልጽና ንጹህ ሆነህ ከቀረብካቸው እንደፈቀድከው ይሆኑልሃል፤ ልጃቸውን ለጋብቻ ከጠየቅክ ቆንጆ የሆነችውን መርጠው ይሰጡሀል፤ በችግር በተወጠርክ ጊዜም ቶሎ ይደርሱልሃል፤ በጨዋታ ጊዜም እንደፈለግከው ያጫውቱሃል፤ ጅንኒ ቁልቋል..ጅንኒ ጀቡቲ..ጂንኒ ጃንካ…

  እስቲ አንድ ሁለቱን ላጫውታችሁ፡፡ ራሴ ያየሁትንና የሰማሁትንም እጨምርበታለሁ (ማመን አለማመን መብታችሁ ነው… )፡፡

 

    “አብዲ ፈረስሌ” ይባላል፡፡ በአንድ ከተማ በጉርብትና አብረን እንኖር ነበር፡፡ አብዲ ወደ ገለምሶ የመጣው ከጎለመሰ በኋላ ነው፡፡ ልደቱና እድገቱ በምስራቅ ሀረርጌዋ የሀረማያ ከተማ ነው፡፡ አንድ ቀን ታናሽ ወንድሜ አብዲ ስለ ጂንኒ ትዝታዎቹ ያጫወተውን ነገረኝ፡፡ እኔም ታሪኩ ደስ ስላለኝ በሳምንቱ አብዲ እንዲደግመኝ ጠየቅኩት፡፡

  “አዎን! እዚያው ሀረማያ ነው፡፡ ከጂንኒ ጋር የተጫወትነውን ሸጎዬ መቼም ቢሆን አልረሳውም፡፡ ሸጎዬ ከሰው ጋር ስትጫወት እኮ  ለጨዋታው ያለህ ስሜት ቶሎ አይነቃቃም፡፡ አንዳንዴ ግጥሙ ሁሉ ይጠፋብሃል፡፡ ደግሞም ብዙ ጊዜ የወንዶቹ ቁጥር ከሴቶቹ ቁጥር ስለሚበልጥ ያንተ ተራ እስኪደርስ ብዙ መጠበቅ ይኖርብሃል፡፡ ከጅንኒ ጋር ስትጫወት ግን አንድም ችግር የለም፡፡ ጅንኒዋን እቅፍ አድርገህ ከወዲያ ወዲህ ስታወዛውዛት አየር ላይ የምትንሳፈፍ ነው የሚመስለህ፡፡ ደግሞ የጂንኒዋ ውበትስ? ከመላእክት ጋር መጫወት እኮ ነው ባክህ! ድምጿስ ቢሆን? እንደርሷ የሚያምር ድምጽ ያለው ፍጥረት ከየት ነው የሚገኘው?… አይ ጂንኒ! ተጫወትነው አቦ! በህይወቴ እንደዚያ ደስ ብሎኝ አያውቅም፡፡”

  

      አብዲ ሸጎዬ ብሎ የጠራው ጨዋታ የሀረርጌ ወጣቶችና ኮረዶች በጠራ ሌሊት የሚጫወቱት ባህላዊ ዳንኪራ ነው፡፡ ወጣቶቹ በቀን ስለማይፈቀድላቸው ነው በውድቅት ሌሊት (ቤተሰብ በእንቅልፍ ሲዘናጋ) ከቤት ጠፍተው ሸጎዬን የሚጫወቱት፡፡ ለጨዋታው የሚመረጠው ቦታ ከሰፈር ራቅ ያለ ነው፡፡ በተለይ ወጣቶቹ ሲዘፍኑ ድምጹ ወደ ሰፈር እንዳይሄድ ስለሚፈለግ የተራራ ግርጌ ወይንም ገደላማ ቦታ  ይመረጣል፡፡ የጨዋታው ጊዜም ጨረቃዋ አስረኛ ቀኗን ከደፈነች በኋላ ያሉት ቀናት ናቸው (ያኔ ሌሊቱ ደመቅ ይላልና)፡፡

አብዲ እንዳለው ወጣቶቹ እንዲህ በርከት ብለው ሸጎዬ ሲጫወቱ የጂንኒ ወጣቶችም ከነርሱ ጋር የመቀላቀል ልማድ አላቸው፡፡ በተለይ ጂንኒዎቹ በጨዋታው ላይ ከገቡ በጣም ስለሚመሰጡ እንደፈለግከው ልታደርጋቸው ትችላለህ፡፡ ያሻህንም ሊፈጽሙልህ ይችላሉ፡፡ ነገር ግን ጨዋታው ካለቀ በኋላ ተጠንቀቅ!! እነርሱን ወደቤታቸው እሸኛቸዋለሁ ብለህ እግርህን አታንሳ፡፡ እንዲያ ካደረግህ ጂንኒዋ ሰፈሯ ከደረሰች በኋላ በእጇ “ጠቅ” ታደርግህና ለዘላለሙ “ሽባ” ትሆናለህ፡፡ ወይ አፍህ በአንድ በኩል ይጣመማል፤ ወይ ሙሉ ሰውነትህ ፓራላይዝ ይሆናል… ወይ ደግሞ…ጂንኒ ጀቡቲ..ጂንኒ ጃንካ….ትሆናለህ፡፡

እድለኛ ከሆንክ ግን ታሪኩ ሌላ ነው የሚሆነው፡፡ ለምሳሌ ጂንኒዋ ከመመላለስ ብዛት ከወደደችህ የጋብቻ ጥያቄ ታቀርብልሃለች፡፡ ጂንኒ እዚህ ደረጃ ከደረሰች በእውነት አሸንፈሃታል ማለት ነው፡፡ ጂንኒ ስትወድህ ከልቧ ነው፡፡ በውሸት ሞቼልሃለሁና አግባኝ አትልህም፡፡ እንዲህ በለስ ቀንቶህ የምትወልደው ልጅ ምን እንደሚባል ታውቃለህ? “ኢፍሪት” የሚባል ልጅ ነው የሚወለደው፡፡ የሰው ቁመናና መልክ ያለው፤ ነገር ግን እናቱ ከሆነችው ከጂንኒዋ ባለቤትህ ልዩ ልዩ “ፓወር” የሚወርስ ልጅ… ጥበብ ትላለህ ገንዘብ፤ አስማት ትላለህ ፍልሰፋ የማይችለው ነገር የለም! አይ ኢፍሪት!! የጂንኒ ክልስ!

                *****  *****  *****

ከቢር አህመዴ የቅድመ- አያቴ ወንድም ናቸው፡፡ በልዩ ልዩ ችሎታ ጂንኒዎችን እያላመዱ እንደ ሰው ይገለገሉባቸው ነበር አሉ፡፡ ታዲያ የርሳቸው ጂንኒዎች “ሩሐኒ” በመሆናቸው ሰዎችን አይተናኮሉም፡፡ ከቢር አሕመዴ የተጣሉትን ሰው ግን አይምሩትም፡፡

  

  በአንድ ወቅት ከቢር አህመዴና ከቢር ዑመራ የተባሉት ወንድማቸው ተጣሉ፡፡ የከቢር አሕመዴ ጂንኒዎችም ለጌታቸው በማገዝ ከቢር ዑመራን ሊበቀሉላቸው ተነሱ፡፡ ከቢር ዑመራ በመስገጃ ቦታቸው ላይ እያሉ እንደ ፌንጣ ሆነው ከበቧቸው፡፡ ከዚያም እንደ ፌንጣ እየጮኹ ይረብሿቸው ጀመር፡፡ ከቢር ዑመራም “አዑዙቢላሂ” ብለው አንዱን ፌንጣ በተስቢ (ሙስበሐ) ቢመቱት እግሩን ስብር አደረጉት፡፡ በዚህን ጊዜ ሌሎቹ ፌንጣዎች ደንግጠው እየበረሩ ከአካባቢው ጠፉ፡፡ በእውነተኛ መልካቸው ወደ ከቢር አሕመዴ ሲመለሱ አደም የተባለው “ሩሐኒ” ጂንኒ እግሩ ተሰብሮ ተገኘ፡፡ ከቢሩ ነገሩን ቢጠይቋቸው ጂንኒዎቹ የተፈጠረውን ሁሉ አጫወቷቸው፡፡ ከቢር አሕመዴም ጂንኒዎቹ ያለፈቃዳቸው ዑመራን ሊረብሹ በመሄዳቸው በጣም ተቆጡ፡፡ አደምም አንካሳ እግሩን ታቅፎ ቀረ፡፡በሰፈሩም “አደም ኦኮላ” (አንካሳው አደም) እየተባለም ይጠራ ጀመር፡፡

   ይህ አደም ከከቢር አሕመዴ ሞት በኋላ ረጅም እድሜ ኖሯል፡፡ እኔም እርሱ ይገኝበታል የተባለውን ቦታ በተደጋጋሚ ጊዜ ጎብኝቼዋለሁ፡፡ አንድ ቀንማ አክስቴ (የአባቴ እህት) “ነጭ ለብሶ በዚህ በኩል ይመጣል” ስትለኝ ከቤቷ በታች ካለው የጂልቦ (አንጎራ) ዛፍ አጠገብ ቆሜ ስጠብቀው አደርኩ፡፡ ግን ላየው አልቻልኩም፡፡ ታዲያ አንድ ቀን ምሽት የኡኡታ ድምጽ ሰማሁ፡፡ በኦሮምኛ “Narraa baasaa” (አውጡኝ! አስጥሉኝ!) እያለች የምትጮህ የሴት ድምጽ ነበር፡፡

አክስቴን ማን ነው የሚጮኸው ብዬ ጠየቅኳት፡፡

   “ጂንኒ ናት፡፡ ጅብ እያባረራት ነው”

   “ከየት የመጣች ጂንኒ?”

   “እኔ እንጃ! አደም ሊሆን ይችላል”

    “አደም ወንድ አይደለም እንዴ?”

  “አይ! ጂንኒ ሁሉ ጅብ ሲመጣበት በሴት ድምጽ ነው የሚጮኸው”

   በጣም አዘንኩ፡፡ እኔ እርሱን ለማየት ስዋትት ከርሜ እርሱ በጅብ ለመበላት በመቃረቡ ተናደድኩ፡፡ የፈራሁት አልቀረም፡፡ ከጥቂት ጊዜ በኋላ “አደም በጅብ ተበላ” ተባለ፡፡ እኔን ይብላኝ!

                *****  *****  *****

እንቀጥል እንዴ? ብቀጥል ደስ ይለኛል፡፡ አንዳንድ ሰዎች ግን “እየፈራን ነውና አሳጥረው” ብለውኛል፡፡ ጂንኒዋ ሳትቆጣኝ እነርሱ መፍራታቸው ቢገርመኝም ፍላጎታቸውን ለመጠበቅ ስል በዚሁ ላበቃ ተገድጃለሁ፡፡

 

 ግን ግን…. አንድ የዋሸኋችሁ ነገር አለ፡፡ በትናንቱ መግቢያዬ ላይ “እንደኔ ከጂንኒ ጋር እየተጋፋችሁ መጻፍ የምትችሉ” እያልኩ ዘባርቄ ነበር አይደል? ውሸቴን ነው፡፡ ነጭ ውሸት! እኔ ነኝ እንዲህ ጽናት ኖሮኝ ስለጂንኒ የምጽፈው? አዲስ አበባ፣ ገለምሶ፣ ጭሮ ወይንም አዳማ ብሆን ኖሮ አንድ ገጽ እንኳ የምጽፍላችሁ አይመስለኝም፡፡ ሀረር ስላለሁ ነው ይህንን ሁሉ የተረተርኩት፡፡ “ልዩነቱ ምንድነው?” ካላችሁ የኔ መልስ “እዚህ ጂንኒ የለም” የሚል ይሆናል፡፡

 አዎን! ሀረር ጅብ ከሰው ጋር እየተጋፋና እየተላፋ የሚኖርባት ከተማ ናት፡፡ አያ ጅቦ ጂንኒዋን ከዚህች ከተማ ካባረራት ስንትና ስንት ዘመን ሆኖታል፡፡ ሀረሪዎች ዛሬ ጂንኒን የሚያውቁት በትዝታ ብቻ ነው፡፡ እኔም ድሮ እንጂ በዛሬው ዘመን ጂንኒን አይቻት አላውቅም፡፡

     ለማንኛውም ጂንኒዋ ብትኖርም ባትኖርም “አዑዙ ቢላሂ” እንበልና እናብቃ!

--------

አፈንዲ ሙተቂ

ነሐሴ 26/2006

ሀረር-ምስራቅ ኢትዮጵያ

--------

==ከቀልደኛ አስተማሪዎቻችን በጥቂቱ==

ከአፈንዲ ሙተቂ

------------

የአንደኛ ደረጃ ተማሪ ሳለሁ ያጋጠሙኝ አስተማሪዎች ቀልድ የለባቸውም፡፡ ተረት ካልሆነ በስተቀር ቀልድ እየነገሩ ወይንም እየኮመኩ ተማሪዎችን ማሳቅ አያውቁበትም፡፡ በተቃራኒው ብዙዎቹ ተማሪው በሚፈጥራቸው ቀልዶችና በያንዳንዱ ተማሪ ባህሪና ገጠመኝ ከልባቸው ይስቁ ነበር፡፡ ሆኖም እነዚያ አስተማሪዎቻችን ከፍተኛ የፈጠራ ችሎታ እንደነበራቸው አይካድም፡፡ አንድ ሁለቱን ግን በጣም እጠላቸው ነበር፡፡ ለምሳሌ ዘነበ ከበደ የሚባለው የአራተኛ ክፍል ስፖርት አስተማሪያችን “ዛሬውኑ በአየር ላይ ተገልበጡ” የሚል ዓይነት ሰው ስለነበረ በጣም ነበር የምንጠላው (በግልበጣው ከሚደርስብን መላላጥና መፈንከት በላይ የርሱ ግርፊያ ነበር የሚያስፈራን)፡፡

 

እጅግ የማይረሱ ቀልደኛ አስተማሪዎች የገጠሙኝ በሀይስኩል ነው፡፡ በቀለ ካሳ፣ ተስፋዬ ራሺያ፣ ዳንኤል አሰፋ፣ መሐመድ አብደላ ወዘተ… በፍጹም አይረሱኝም፡፡ እስቲ ከቲቸር ዳንኤልና ከጋሽ ተስፋዬ ቀልዶች ጥቂቱን ላጋራችሁ፡፡

------

ጋሽ ተስፋዬ በአስረኛና አስራ አንደኛ ክፍል የኬሚስትሪ አስተማሪዬ ነበር፡፡ በቅጽል ስሙ “ተስፋዬ ራሺያ” እያልን ነበር የምንጠራው፡፡ ጋሽ ተስፋዬ ስለኬሚስትሪ ጠለቅ ያለ እውቀት አለው፡፡ ግን ውጪ አውጥቶ በመናገር በኩል ችግር አለበት፡፡ ታዲያ ጋሽ ተስፋዬ ክፍል ከገባ አስር ደቂቃ ያህል በቀልድ ነው የሚያሳልፈው፡፡

 

አንድ ቀን ጋሽ ተስፋዬ ወደ ክፍል ለመግባት በሶምሶማ “ላፍ ላፍ” እያለ ወደኛ መጣ፡፡ መሬቱ ግን በሀይለኛ ዝናብ በስብሶ ስለነበር እንኳንስ በሶምሶማ፣ በቀስታም ለመሄድ አዳጋች ነበር፡፡ ጋሽ ተስፋዬ እንደፈራነው ወደኛ ክፍል ሳይደርስ አዳልጦት ወደቀ፡፡ በአቅራቢያው የነበሩ ተማሪዎችም ሮጥ ብለው ደጋግፈው አነሱት፡፡

   ጋሽ ተስፋዬ አንዴ መሬቱን አንዴ በጭቃ የተበላሸ ልብሱን እያየ እንዲህ አለ፡፡

    “ጎበዝ እዚህ አካባቢ ግራቪቲ የለም እንዴ?”

   በስፍራው የነበርነው በሙሉ ሳቃችንን ለቀቅነው፡፡

  (“ግራቪቲ” የስበት ኃይል መሆኑን ላስታውሳችሁ እሻለሁ! እንዲህ ሳደርግ ታዲያ አሁን ስሙ ተቀይሮ ከሆነ ብዬ ነው እንጂ ነገሩን ትረሱታላችሁ በማለት እንዳልሆነ እወቁልኝ)፡፡

------

ጋሽ ተስፋዬ ኬሚስትሪን ሲያስተምር ስለያንዳንዱ ኬሚስት ህይወት አስደናቂ ወሬዎችን ያወጋናል፡፡ እኛም በተመስጦ እናዳምጠዋለን፡፡ አንዳንድ ጊዜ ግን ተአማኒ ያልሆኑ ወሬዎችንም ይቀላቅላል፡፡ ለምሳሌ አንድ ጊዜ “የአሲድ ጣዕም ምን ዐይነት ነው?” የሚለውን ሲያስረዳን እንዲህ ብሎን ነበር፡፡

   

  “የአሲድን ጣዕም እኮ ያገኙት ሁለት ባልና ሚስት ናቸው፡፡ ደግሞም የህይወት ዋጋ ከፍለውበታል፡፡ ይህ እንዴት የሆነ ይመስላችኋል? ባል ሚስቱን ይጠራና “እኔ አሲድን ቀምሼ ጣዕሙ ምን ዓይነት እንደሆነ እጽፋለሁ፣ አሲዱ በድንገት ከገደለኝ ግን አንቺ እኔ የጀመርኩትን ትጨርሽዋለሽ” አላት፡፡ ሚስትም “እሺ” አለችው፡፡

በዚህ ስምምነት መሰረት ባል አሲዱን ጠጣ፡፡ ወዲያኑ ተንዘፍዝፎ ወደቀ፡፡ ከመሞቱ በፊት ግን “S” የተሰኘውን የእንግሊዝኛ ፊደል ጻፈ፡፡ ሚስትም ከርሱ ተከትላ አሲዱን ጨለጠችውና ወዲያኑ ተንዘፍዝፋ ወደቀች፡፡ እርሷም ከመሞቷ በፊት ግን ባሏ በጻፈው አንድ ፊደል ላይ “O”ን ጨመረችበትና “SO” አደረገችው፡፡ ዓለምም አሲድ “sour” (ጎምዛዛ) መሆኑን በዚህ መንገድ አወቀ፡፡ ያኔ ሚስት ባሏን ተከትላ ባትሞት ኖሮ አሲድ “sour” (ጎምዛዛ) ወይስ “salt” (ጨዋማ) የሚለው ክርክር ይቀጥል ነበር”፡፡

 ------

ዳንኤል አሰፋ የአስራ አንደኛ ክፍል የሒሳብ አስተማሪያችን ነበር፡፡ ጎብዝናው ይገርማል! እኛ ተማሪዎቹ የዳንኤልን ችሎታ የጂኦሜትሪ ሳይንስን ከጀመረው “ኢኩሊድ” የሚባል የግሪክ ፈላስፋ ጋር እናወዳድረው ነበር፡፡ በህይወቴ እንደርሱ እየመሰጠኝ የተማርኩባቸው አስተማሪዎች ቢኖሩ ሰለሞን የሚባል የአስራ አንደኛ ክፍል እንግሊዝኛ መምህሬ፣ የሶፎሞር እንግሊሽ አስተማሪዬ የነበረው ወልዱ ሚካኤል (በኋላ ዶ/ር ሆኗል) እና ለአንድ ዓመት ተኩል ያህል History of Economic Thought እና Development Economics የሚባሉ ኮርሶችን ያስተማረኝ ዶ/ር ብርሃኑ ነጋ ብቻ ናቸው (እዚህ ዘንድ ፖለቲካ እየሰራን እንዳልሆነ ልብ በሉ፡፡ ነገሩን በፖለቲካ ዐይን የምታዩ ካላችሁ ዶ/ር ወልዱ የመንግሥት ደጋፊ፣ ዶ/ር ብርሃኑ ነጋ የመንግሥት ተቃዋሚ መሆናቸውን እወቁልኝ)፡፡ በነገራችን ላይ ሁለቱ የዩኒቨርሲቲ አስተማሪዎቼ በውጤት ጊዜም ለተማሪው ልፋት ተገቢውን ዋጋ ይሰጡ እንደነበር ማስታወስ እፈልጋለሁ፡፡

ወደ  ቲቸር ዳንኤል ቀልዶች እንመለስ፡፡ በሳምንቱ ቀናት ሁሉ ሒሳብ እንማር ነበር፡፡ ማክሰኞ ደግሞ ለሁለት ክፍለ ጊዜያት (ደብል ፔሬድ) ነበር የምንማረው፡፡ ቲቸር ዳንኤል በአንዱ ፔሬድ ሲያስተምር ከቆየ በኋላ ሁለተኛውን ፔሬድ እስኪጀምር ድረስ በመሀሉ የአምስት ደቂቃ እረፍት ይሰጠናል፡፡ ታዲያ እርሱ አምስት ደቂቃ ሲለን አንዳንዶቻችን ለስምንት ደቂቃ፣ አንዳንዶቻችንም እስከ አስር ደቂቃ እንቆይ ነበር፡፡ ቲቸር ዳንኤል ይህንን ጉራማይሌ ሁኔታ ለትንሽ ጊዜ በትዕግስት አሳለፈው፡፡ አንድ ቀን ግን ትዕግስቱ አለቀበትና እንዲህ አለን፡፡

    “ፕላኔቶች ከጸሐይ በሚርቁበት ልክ በየፕላኔቱ ላይ የሚደረገው የጊዜ አሰፋፈርም ይለያያል፡፡ ሜርኩሪ ላይ ሁለት ደቂቃ ማለት መሬት ላይ አምስት ደቂቃ ማለት ሊሆን ይችላል፡፡ ጁፒተር ላይ ስምንት ደቂቃ፣ ሳተርን ላይ ሀያ ደቂቃ ወዘተ… እና የጁፒተር ሰዎች ከዛሬ በኋላ አደብ ግዙልኝ፡፡ እምቢ ካላችሁ ወደ ጁፒተር ሂዱልኝ”

--------

ይህኛው ደግሞ በሌላ ክላስ (11ኛ C) የተፈጠረ ተብሎ ነው የተነገረኝ፡፡

  

ቲቸር ዳንኤል ሲያስተምር አንዱ ተማሪ ከወዲያ ወዲህ ውርውር ይላል፡፡ ዳንኤል በትዕግስት አሳለፈው፡፡ ተማሪው ግን በፍጹም አላርፍ አለ፡፡  ይሄኔ ቲቸር ዳንኤል ተናደደና እንዲህ አለ፡፡

    “አንተ ልጅ አርፈህ አንድ ቦታ ቁጭ በልልኝ፡፡ እምቢ ካልክ ግን ይህንን ትሪያንግል የመሰለ ፊትህን ፔንታጎን አስመስልልሀለሁ”፡፡

(በሂሳብ መሳደብ እንዲህ ነው!)

--------

በአስራ ሁለተኛ ክፍል የፊዚክስ አስተማሪ ቢቸግረን ቲቸር ዳንኤል “የኔ ማይነር ፊዚክስ ነው፤ አይዞአችሁ! እኔ ራሴ አስተምራችኋለሁ” ብሎ ገባልን፡፡ እናም አንድ ቀን ሲያስተምረን “a metal rod which is uniformly distributed” የሚል ነገር ተናገረ፡፡ “ውፍረቱ በሁሉም በኩል እኩል የሆነ ብረት” ለማለት ፈልጎ ነው፡፡ ግን አንድ ተማሪ ተደናገረና “ቲቸር ምን ማለት ነው?” በማለት ጠየቀው፡፡ ቲቸር ዳንኤል በአማርኛ ተርጉሞ ነገረው፡፡ ተማሪው ግን አልገባህ አለው፡፡ ይህ ተማሪ አስተማሪዎችን በጥያቄ የመወጠር አመል እንዳለው ሁሉም ሰው ያውቃል፡፡ በመሆኑም ቲቸር ዳንኤል ከተማሪው ጋር በቀጥታ መዳረቁን ተወና ነገሩን እንዲህ አብራራለት፡፡

  

   “ለምሳሌ ከቀበሌና ከሻይ ቤት የሚገዛውን ዳቦ ተመልከት፣ ውፍረቱ በሁሉም በኩል እኩል አይደለም፡፡ አንድ እናት እርሱን ገዝታ ለሶስት ልጆች አከፋፍላለሁ ብትል የዳቦውን የመሀለኛውን ክፍል ካገኘው ልጅ በስተቀር ሌሎቹ እንደሚያለቅሱ አትጠራጠር፡፡ ሴትዮዋ “ሽልጦ ዳቦ” ከጉልት ብትገዛላቸው ግን በሁሉም በኩል እኩል በመሆኑ ሁሉም ልጆች ያለ አንዳች ቅሬታ ነው የሚቀበሉት”፡፡

  ቲቸር ዳንኤል ሽልጦን ምሳሌ በማድረግ ከተማሪው ጭቅጭቅ ተገላገለ፡፡

----------

ቲቸር ዳንኤል የአዲስ አበባ ልጅ ነው፡፡ በቅርብ ዓመታት እንደሰማሁት የመምህርነት ሙያውን ትቶ ከዘመዶቹ ጋር በአዲስ አበባ ቢዝነስ እየሰራ ነው፡፡ ጋሽ ተስፋዬ (ራሺያ) ግን እዚያው የኛ ከተማ ቤት ሰርቶ፣ ልጆች ወልዶ እየኖረ ነው፡፡

     አስተማሪዎቻችን ባለውለታችን ናቸው፡፡ በተለይ የአንደኛ ደረጃ እና የሁለተኛ ደረጃ አስተማሪዎቻችን ውለታ መቼም ቢሆንም አይረሳም፡፡ በማትረባ ደመወዝ የማይረባ ኑሮ እየኖሩ ስንቶቻችንን ለቁምነገር አብቅተዋል፡፡ በሰለጠነው ዓለም ከሁሉም ተቀጣሪ በላይ ከፍተኛ ክፍያ የሚያገኙት እነርሱ ናቸው አሉ፡፡ በሀገራችን ግን ሁሉም ነገር የተገላቢጦሽ ነው፡፡ እስቲ ይሁና! “መቼስ ማልጎዸኒ” አለ የሀገሬ ሰው!!

አፈንዲ ሙተቂ

ነሐሴ 27/2005

==“የጂንኒ” ወግ==

ጸሓፊ፡ አፈንዲ ሙተቂ

ክፍል አንድ

-------

በዚህች ጽሑፍ ከሰዎች ዓለም ወጥተን ወደ “ጂንኒ” ዓለም ልንገባ ነው፡፡ ሀይለኛ የፍርሃት ስሜት (phobia) የሚፈታተናችሁ በቀን እንጂ በጨለማ ባታነቡት ይመረጣል፡፡ በልጅነታችሁ “አንድ ሺህ አንድ ሌሊት” (The Arabian Nights) የሚባለውን ዝነኛ የተረት መጽሐፍ ያነበባችሁ ሰዎች ግን ስለ“ጅንኒ” በቂ ተመክሮ ያላችሁ በመሆኑ ምንም የሚያስፈራችሁ ነገር የለም፡፡ እንደኔ “ጂንኒ”ን ሳትተናኮሉ ከርሷ ጋር እየተያያችሁና አንዳንዴም እየተጋፋችሁ የመተላለፍ ልምድ ያላችሁ ሰዎችም በፈለጋችሁት ጊዜ ልታነቡት ትችላላችሁ፡፡

 -------

“ጂንኒ”ን አማርኛው “ጋኔን” በማለት የሚጠራት ይመስለኛል፡፡ የብዙ ቁጥር ስሟ ደግሞ “አጋንንት” ነው፡፡ ዐረብኛው “ጂንኒይ” ወይንም “ጂንን” ይላታል (አንዷ “ን” ለማጥበቅ ነው የገባችው- ስለዚህ ሁለቱንም እንደ አንድ ፊደል በማድረግ አንብቧቸው)፡፡ ኦሮምኛና የሀረሪ ቋንቋ ከዐረብኛ የወረሱትን ስም ቤተኛ በማድረግ “ጂንኒ” ይሏታል፡፡

  የጅንኒ ትውፊት መሰረቱ ዐረቢያ ነው፡፡ እዚያ ዘንድ በእስልምና በኩል ከመጣው የጂንኒ አስተምህሮ በተጨማሪ የዐረቦች መጠነ ሰፊ ልማድ ታክሎበት ራሱን  የቻለ ትልቅ ስነ-ቃል ሆኗል፡፡ በምስራቅ ኢትዮጵያ የሚነገረው የጅንኒ ወግም መሰረቱ ይኸው ነው፡፡ ሆኖም ቤተኛው አቅላችንና ኑሮአችን ትውፊቱን እያደለበው በጣም አዳብሮት ራሱን የቻለ ሀገርኛ ስነ-ቃል አድርጎታል፡፡  

    ይህ የጅንኒ ትውፊት በስፋት የሚታወቀው በኦሮሞ እና በሀረሪ ህዝቦች ዘንድ ነው፡፡ ይሁን እንጂ በምስራቅ ኢትዮጵያ የተወለደ ማንኛውም “ጅንኒ”ን በደንብ ያውቃታል፡፡ አማራም ሆነ ትግሬ፣ ጉራጌም ሆነ ወላይታ ልደቱ በሀረርጌ ክፍለ ሀገር ከሆነ የ“ጅንኒ”ን ማንነት በደንብ ይነግራችኋል፡፡

   በርግጥም በዚህ ጽሑፍ የማወጋችሁ በምስራቅ ኢትዮጵያ የማውቃትን “ጂንኒ” ነው፡፡ ስለዚህ በሌላ አካባቢ የሚታወቁ “ጂንኒ” ቀመስ ወሬዎችን አልቀላቅልበትም፡፡ በተጨማሪም በምስራቁ ትውፊት “ጅንኒ” እንደ ሴት “እርሷ” እየተባለች የምትጠራ በመሆኑ እኔም ይህንኑ ፈለግ እከተላለሁ፡፡

  የእስከ አሁኑ እንደ መግቢያ ይሁንልኝ፡፡ ከዚህ በኋላ ግን አካሄዴን እቀይራለሁ፡፡ ስለ “ጅንኒ” ሳወጋችሁ “እንዲህ ይባላል”፣ “እንዲህ ተብሎ ይነገራል” የሚሉ አነጋገሮች ከአሁን በኋላ አያስፈልጉኝም፡፡ ምክንያቱም የማወጋችሁ ስላነበብኩትና ስለሰማሁት ነገር ሳይሆን በህይወቴ ያለፍኩበትን ነገር ነውና፡፡ “እንዲህ ይባላል”፣ “እንዲህ ይነገራል” ካልኩማ ምኑን ስለ “ጂንኒ” ተጫወትነው? “ጅንኒ”  እንዲህ ናት” ስል ከርሜ አሁን ልገልበጥ እንዴ? ይህማ ደግ አይደለም፡፡ ስለዚህ ልክ እንደ ልጅነቴ ዘመን ነው የምጽፍላችሁ! ያሻው ሰው “እውነት ነው” ይበል፤ ያልፈለገውም እንደፍላጎቱ ይሁንለት፤ የፈለገው በሳይንስ ይፈትነው፡፡ ወጋችን ይመርልን እንጂ ለሌላ ሌላው እኛ ምን አገባን?

                   *****  *****  *****

በአማርኛ “ጋኔን” የሚባለው ነገር ምንጊዜም ቢሆን እርኩስ ነው፡፡ ደግሞም በሌሎች ላይ የሚያድር “መንፈስ” ነው እንጂ ከሌሎች ተለይቶ የሚኖር ፍጡር አይደለም፡፡ ጋኔንን የሚገፋው ሰይጣን ነው፡፡ በሰይጣን ጦር የተወጋ ሰው ነው የ“አጋንንት” መንፈስ የሚያድርበት፡፡

   “ጂንኒ” ግን ራሷን የቻለች ፍጥረት ናት፡፡ የራሷ አካልና ንቅናቄም አላት፡፡ እንደ ሰው ትበላለች፤ ትጠጣለችም፡፡ ግብርና ውሎዋም እርኩስ ብቻ አይደለም፡፡ በጎ ምግባር ያላቸውና በጎ የሚሰሩ “ጂንኒዎች” በብዛት አሉ፡፡ እርኩስ የሆኑና ክፋትን ብቻ በምድር ላይ የሚዘሩ ጂንኒዎችም ሞልተዋል፡፡

  “ጂንኒ” ማሰብ ከሚችሉ ሶስት ፍጥረቶችም መካከልም ናት (ቀሪዎቹ ሁለቱ መላእክትና የሰው ልጅ ናቸው)፡፡ የራሷ መንግሥትና ሀገርም አላት፡፡ የምትኖረው በምድር ላይ ብቻ ሳይሆን በባህርም ጭምር ነው፡፡ በተራራ፣ በጫካ፣ በዛፍ ስንጥቆች መሀል፣ በወንዝ፣ በኩሬ ወዘተ… መኖር ትችላለች፡፡

“ጅንኒ” እንደ ሰው በሁለት እግሯ ነው የምትራመደው፡፡ ነገር ግን የታችኛው ቅልጥሟ ከአህያ እግር ጋር ተመሳሳይ ነው፡፡ የእግሯ ኮቴም ቢሆን ከከብት እና ከአህያ ሽኮና ጋር ነው የሚመሳሰለው፡፡ ከዚህ ሌላ መላው የጂንኒ አካል ጸጉራም ነው፡፡ ከእግር እስከራሷ ድረስ በጸጉር ተሸፍናለች፡፡ ይህ ጸጉሯም ከቀበሮ ወይም ከውሻ ጸጉር ጋር ይመሳሰላል፡፡ መልኩ ግን እንደ አህያ ቆዳ ዳለቻ ነው፡፡ መላው አካሏም ዳለቻ መልክ ነው ያለው፡፡  

   ጅንኒ እንዲህ ሆና የምትታየው በተፈጥሮ አካሏ ነው፡፡ ነገር ግን በዚህ የተፈጥሮ ገላዋ ሁልጊዜ አትገኝም፡፡ አካልና ገላዋን እንደፈለገች መቀያየር ትችላለች፡፡ በአንድ ጊዜ ግዙፍ ሆና ከዛፍ ቁመት ጋር ልትስተካከል ይቻላታል፡፡ ብትፈልግ ላም፣ ካሻትም በሬ፣ ከፈቀደችም ድመት መሆን ትችላለች፡፡ ባህሪዋንም ቢሆን እንደፈለገች የመቀያየር ችሎታ አላት፡፡ አንድ ጊዜ “ደግ”፣ አንዳንድ ጊዜ ደግሞ ክፉ ትሆናለች፡፡

  “ጂንኒ” በጥበብም ሆነ በችሎታዋ ከሰዎች ትበልጣለች፡፡ ሰዎች ያላቸው እውቀት ቢደመር የርሷን ዕውቀት ሩቡን እንኳ አይሆንም፡፡ ለምሳሌ የከበሩ ማዕድናት የሚገኙባቸውን ቦታዎች በቀላሉ ማወቅ ስለሚቻላት ማዕድናቱን እንዳሻት እያወጣች ትጠቀምበታለች፡፡ ነገር ግን በአንዳንድ ባህሪዎቿ ከእንስሳ እንኳ አትሻልም፡፡ ለምሳሌ ከንጹህ ቦታ ይልቅ ቆሻሻ ቦታዎችን ትመርጣለች፡፡ ከየቤቱ የሚጣለውን ቆሻሻ እንደ ምግብ የመብላት መጥፎ አመልም አላት፡፡ ደምና ፈርስ ከሚደፋበት ቦታ ትመላለሳለች፡፡ በነዚህ ቦታዎች ያየችውን እርጥበትና ፍሳሽ አትምርም፡፡ ከመሬቱ ላይ እየላሰች ትጨርሰዋለች፡፡

  “ጂንኒ” አመድንም እንደ ምግብ ትበላለች፡፡ ከዳቦ ቤቶች (ዳቦ በባትራ የሚያግሩትን የድሮ ዳቦ ቤቶች ማለቴ ነው) የሚወጣው አመድ የነፍስ ምግቧ ነው፡፡ ከዚህ ሻል የሚሉት ጅንኒዎች ግን “ቅቤ” መጠጣትን ያዘወትራሉ፡፡ በጣም የሚጀነኑትና የሚኩራሩት ጂንኒዎች ደግሞ ልክ እንደ “ቡዳ” ሰዎችን ይበላሉ፡፡ በተለይ ቆንጆ ሴቶች፣ ወንዳወንድ ቁመና ያላቸው ወንዶች እና ህጻናትን አይምሩም፡፡

                *****  *****  *****

 “ጅንኒ” ሀይለኛ ናት፡፡ በእጇ የነካችውን ነገር ወደ አፈር መቀየር ትችላለች፡፡ ከዐይኗ በምታፈልቀው ጨረር የወጋችው ዛፍም ሆነ እንስሳ ድርቅ ብሎ ይቀራል፡፡ ነፋስን እያሽከረከረች ከፍተኛ አደጋ መፍጠር ትችላለች፡፡ በርሷ የሚፈጠሩት አደጋዎችና  በርሷ እየተወጉ ሚጠወልጉ ፍጥረታት ከብዛቷ ጋር ሲነጻጻሩ ግን በጣም አነስተኛ ናቸው፡፡ በተለይ ጂንኒ በዚህ ዩኒቨርስ ውስጥ ስትኖር ሆን ብላ ሰዎችን የምትተናኮለው አልፎ አልፎ ነው፡፡ በአንድ መንደርና በአንድ ከተማ እንኳ ከሰዎች ጋር እየኖረች ከነርሱ ጋር ብዙም አትጋጭም፡፡ ደግሞም አልፎ አልፎ (rarely) ካልሆነ በቀር አብዛኛውን ጊዜ ለሰዎች በግልጽ ስለማትታይ ግጭቱ የሚፈጠርበት እድል በጣም የመነመነ ነው፡፡

   ነገር ግን “ጂንኒ” በጣም በሚርባት ጊዜ ለሰዎች በግልጽ ልትታይ ትችላለች፡፡ በዚያን ጊዜ በመንገዷ ላይ የምታገኘውን ሰው ያለ ርህራሄ በመርዛማ ፍላጻዋ ወግታ “ፓራላይዝ” ልታደርገው ትችላለች፡፡ አንዳንዴ ደግሞ ሰውየውን ወግታ ደም ከአፍና ከአፍንጫው ታስወጣዋለች፡፡

 እንደ “ቡዳ” ሰዎችን የሚበሉት “ጂንኒዎች” ደግሞ ይህንንም አያደርጉም፡፡ በወጉት ሰው ላይ ለዘላለም ተለጥፈው አሳሩን ያሳዩታል፡፡ ከላይ እንዳወሳሁትም የነዚህኛዎቹ ጂንኒዎች ዋነኛ ዒላማ ቆንጆ ሴቶች (በተለይ ረጃጅም ጸጉር ያላቸውና ዐይናቸው እንደ ኮከብ የሚያበራ)፣ ቆንጆ ወንዶችና ህጻናት ናቸው፡፡ ጂንነዋ እነርሱ ውስጥ ከገባች በኋላ መንፈሷን በሰውነታቸው ውስጥ ትተውና ሰዎቹ የሚበሉትን ትጋራለች፡፡ ደማቸውንም ትመጣለች፡፡ በዚህም የተነሳ ጅንኒ የወጋችው “ቆንጆ” ሰው በሀይለኛ የደም ማነስ በሽታና በልብ ህመም ይሰቃያል፡፡ “ያሲን” እና “ተባረክ” ካልተቀራበትና “ወዳጃ” ተቀምጦ በዱዓ አላህን ካልለመነለት በስተቀር ጂንነዋ ከሰውዬው ውስጥ አትወጣም፡፡

  በሌላም በኩል አራት ዓይነት ሰው በጅንኒ ሊጠቃ ይችላል፡፡ አንደኛው “ጅንኒዎች” ለምግብ ፍለጋ በሚያዘወትሩት ቦታ ላይ የሚመላለስ ክልፍልፍ ሰው ነው፡፡ ጂንኒዎች እንዲህ አይነቱ ሰው ለነገር ፍለጋ የመጣባቸው ስለሚመስላቸው ዋጋውን ይሰጡታል፡፡ ቆሻሻ የሚደፋ ሰውን ግን በጭራሽ አይነኩትም፡፡ ሁለተኛው ጅንኒዎች እንደ የእዝ ማዕከል (command post) በሚገለገሉበትና እንደ ግምጃ ቤት (treasury) በሚጠቀሙበት ቦታ ላይ መመላለስ የሚያበዛ ሰው ነው፡፡ ጂንኒዎች ይህንን ሰው ሰላይ ነው ብለው ስለሚጠረጥሩት (ወይንም “በኛ እውቀት መክበር የሚፈልግ ነው” ብለው ስለሚያስቡ) በቀስታና በጨረር ይወጉታል፡፡ ከዚህ ሌላ በነዚህ ስፍራዎች ላይ ጅንኒዎች የማይፈልጉትን ነገር የሚያደርግ ሰውም የጥቃቱ ሰለባ ሊሆን ይችላል፡፡ ሰውየው በስፍራዎቹና በአቅራቢያቸው እሳት ማቀጣጠል ወይንም ጩኸት ማብዛት የለበትም፡፡ በስፍራዎቹ ላይ አዘውትሮ መመላለስ የሚያበዛ ሰውም ከጥቃት አይድንም፡፡ እነዚህ ስፍራዎች በጣም ጸጥ ብሎ የሚፈስና ጥልቀት ያለው ወራጅ ወንዝ (በኦሮምኛ ቱጂ ይባላል)፤ ረግረግ፣ ጥልቀት ያለው የውሃ ጉድጓድ፣ ወና የሆነ ትልቅ አዳራሽ፣ ግዙፍ የዋርካ ዛፍ፣ ግዙፍ ቋጥኝ ፣ ሰፊ እና ጥልቅ ገደል… የመሳሰሉት ናቸው፡፡

     በሶስተኛ ደረጃ ለጂንኒ ጥቃት የሚጋለጠው ጅኒንዎች ለስምሪት በሚወጡባቸው ጊዜያት ምላሱንና እንቅስቃሴዎቹን ለአደብ ያላስገዛ ሰው ነው፡፡ ጅንኒዎች በብዛት የሚሰማሩት ጧት፣ ቀን በጠራራ ጸሐይ (ጸሐይዋ የሰው አናት ልትበሳ በምትደርስበት ጊዜ)፣ እና በጸሐይ መግቢያ ወቅት (“ሚስቲጃብ” ወይም “መግሪብ”) ነው፡፡ በነዚህ ጊዜያት በቢሊዮኖች የሚቆጠር የጂንኒ ሰራዊት ሰለሚሰማራ በምድር ላይ የጅንኒ ቁጥር ከሰዎች በብዙ እጥፍ ይበልጣል፡፡ ስለዚህ ሰዎች በነዚህ ጊዜያት እንቅስቃሴ ማብዛት የለባቸውም፡፡ መሳደብና መራገምም ይለባቸውም-ጅንኒ እርሷ የተሰደበች መስሏት ተሳዳቢዉን ሰውዬ በጥፊ አጠናግራ ፊቱን ለዘልዓለሙ ወደ አንድ ጎን ልታጣምመው ትችላለችና፡፡ በአራተኛ ደረጃ ለጂንኒ ጥቃት የሚጋለጠው በውድቀት ሌሊት መሄድ የሚያበዛ ሰው ነው፡፡ በተለይ ሌሊት በተራራማና ጸጥተኛ በሆነ ሜዳማ ስፍራ የተገኘ ሰው የጂንኒ ጦርና ፍላፃ  ይወረወርበታል፡፡

   አንዳንድ ተንኮለኛ ጅንኒዎች ግን ሰዎችን ለማጥቃት ምንም ምክንያት አይፈልጉም፡፡ ሰዎች ባልጠበቁት ስፍራና አጋጣሚ ሁሉ እነዚህ ተንኮለኛ ጂንኒዎች መርዛማ ቀስታቸውንና ጨረራቸውን ሊወረውሩ ይችላሉ፡፡ ለምሳሌ አንዲት ጅንኒ እናንተ ሳታዩዋት “እገሌ” ብላ ልትጠራችሁ ትችላለች፡፡ በተለይ ሰው በሌለበት ምድረ በዳ፣ በተራራ ላይ፣ በደንና በማሳ ውስጥ ወዘተ ተንኮለኛ ጅንኒዎች ስንቱን ሚስኪን ሰው እየጠሩ ጉድ አድርገውታል፡፡ ከእንደዚህ ዓይነት ጅንኒ ራሱን መጠበቅ የሚፈልግ ሰው የተጣሪውን ማንነት ሳያጣራ “አቤት” ማለት የለበትም፡፡ “አቤት” ካለ ግን እድሉ ያውጣው! እርሱን የጠራው ፍጡር የሰው ልጅ ከሆነ በርግጥም ቀኑ አልደረሰም ማለት ነው፡፡ “ጅንኒ” የጠራችው እንደሆነ ግን ሰውየው ከዓለም ላይ መሰናበቱን ይወቅ! ቢበዛ ሶስት ቀን ብቻ በህይወት ቢቆይ ነው፡፡

   እንዲህ አይነት ነገር የገጠመው ሰው በ“ጅንኒ” መጠራቱንና በሰው ልጅ መጠራቱን እንዴት መለየት እንደሚችል አውቃችኋል? ቀላል ነው፡፡ የጥሪው ድምጽ ወደ መጣበት አቅጣጫ ዞር ብሎ ማየትን ብቻ ነው የሚጠይቀው፡፡ በዚያ አቅጣጫ ሰው ከሌለ “ጅንኒ” ናት ማለት ነው፡፡ ስለዚህ ሰውየው ከቻለ “ያሲን” እና “ተባረክ” እየቀራ፣ ካልቻለም “አዑዚ ቢላሂ ሚነ-ሼይጣኒ ረጅም” ብሎ ከአካባቢው በቀስታ መልቀቅ አለበት፡፡ በሌላ  በኩል ሰውየው የሰማው የወንድ ድምጽ ሆኖ ሳለ ወደ ድምጹ አቅጣጫ ሲዞር ሴት ካጋጠመው፣ ወይንም የህጻን ድምጽ ሰምቶ ሽማግሌ ከታየው በርግጥም እርሱን የጠራችው “ጅንኒ” ናት ማለት ነው፡፡ ስለዚህ ይህ ሰው ህይወቱን ማትረፍ ከፈለገ በቶሎ “አዑዙ ቢላሂ” ይበልና ከአካባቢው ላፍ ብሎ ያምልጥ፡፡ እምቢ ካለ ቁርጡን ይወቅ! እኛ የለንበትም፡፡

                *****  *****  *****

የጅንኒ ወጋችን ተጀመረ እንጂ አላለቀም፡፡ የጂንኒ የሌብነት ጉዞ፣ የጅብና የጂንኒ ጦርነት፣ የጂንኒ እና የምስጥ ውል፣ የቀለበቷ ሚስጢር፣ የጂንኒ ሸጎዬ ጨዋታ፣ የአስማእና የኢፍሪት ወግ.፣ የልዩ ልዩ ሰዎች የጂንኒ ገጠመኝ ወዘተ… ገና ይቀሩናል፡፡ በሚቀጥለው ሌሊት እንመለስባቸዋለን፡፡

  በነገራችን ላይ የምስራቅ ኢትዮጵያ ልጆች “ወዘተ” ለማለት ሲፈልጉ እንዴት እንደሚሉ በደንብ ታውቁታላችሁ አይደል? “ጅንኒ ጃንካ”፣ “ጂንኒ ቁልቋል”፣ “ጂንኒ ጀቡቲ”፤ “ጂንኒ ጡጡሩቅ”… ከተሰኙት ሐረጎች አንዱን መምረጥ ነው፡፡ እኛ “ወዘተ”ን የተማርናት በትምህርት ቤት ነው፡፡

   “ጅንኒ” ለዛሬ እንዲህ ናት፡፡ በሉ አሁን “አዑዙ ቢላሂ” በሉ፡፡

---

አፈንዲ ሙተቂ

ነሐሴ 25/2005